Het is alweer 17 jaar geleden: in de Iraakse hoofdstad Bagdad wordt het grote standbeeld van de gevallen leider Saddam Hoessein omvergehaald. De historische beelden gaan de hele wereld over. Hoessein en zijn regime zijn verslagen door de Amerikanen en hun bondgenoten. Met het symbolisch neerhalen van dit beeld steeg de hoop op een nieuwe toekomst voor dit verscheurde land.
Maar hoe is de situatie in Irak vandaag de dag? We horen er in de nieuwsberichten niet veel meer over. Veel Irakezen zijn ontevreden over de hoge werkloosheid, overheidscorruptie en de slechte voorzieningen in het land. Schoon drinkwater en elektriciteit zijn op veel plekken nog niet vanzelfsprekend.
Nieuws gaat snel: nu wij zoveel horen over de coronapandemie worden andere nieuwsberichten naar de achtergrond gedrongen. Maar hoe is het nu in Irak en Afghanistan, in Aleppo in Syrië, in vluchtelingenkampen in landen rond de Middellandse Zee? Hoe is het met de twee jongens die in Amsterdam al twee keer in elkaar zijn geslagen omdat zij hand in hand over straat liepen?
In deze dagen worden standbeelden omvergehaald van historische figuren die ooit als helden werden gezien, maar nu worden verguisd als slavenhouders en onderdrukkers. Het gevolg van de brute dood van de donker gekleurde Amerikaan George Floyd. Zo werd Columbus van zijn sokkel gehaald, de grote ontdekkingsreiziger, maar nu symbool van kolonialisme en uitbuiting. In het Engelse Bristol werd het standbeeld van de slavenhandelaar Edward Colston omgetrokken en in de haven gegooid. Ook in België zijn rond de anti-racismeprotesten van deze week standbeelden het mikpunt geworden. Meerdere beelden van oud-koning Leopold II zijn vernield of beklad.
Volgens een historicus gaat het niet zozeer om de beelden zelf, maar om wat ze vertegenwoordigen. De protesten gaan over racisme en dat heeft volgens hem twee kanten. Racisme is niet alleen onaardig doen tegen zwarte mensen. Het gaat ook over de zelfoverschatting van witte mensen en het idee dat zij de dragers zijn van de beschaving. De beelden drukken dat gedachtegoed uit. Veel van de standbeelden waar nu protest tegen is, zijn in de negentiende eeuw neergezet. Dus lang nadat de personen zelf leefden. Het doel van zo'n beeld was verering van 'helden', vaak mannen, die iets hadden gedaan voor het land. Zo'n standbeeld moest mensen het gevoel geven dat ze trots konden zijn op hun natie.
Het omverhalen van beelden is iets van alle tijden. Omdat ze met een politieke boodschap worden neergezet is er vaker strijd over standbeelden. De beelden zijn een soort heiligenverering. Een standbeeld laat zien: wat vinden de mensen met macht belangrijk? Daar is nu verzet tegen.
Hoezeer ik ook tegen racisme en discriminatie ben, van mij hoeven deze standbeelden niet omver worden gehaald. Het zijn tastbare herinneringen uit het verleden en laten zien hoe in de tijd dat ze zijn opgericht werd aangekeken tegen bepaalde gebeurtenissen uit die tijd. Geschiedenis kun je niet wegstrepen of vergeten, ook al kan die heel pijnlijk zijn. Ook de schrammen en builen die je in je eigen leven oploopt zijn niet weg te poetsen, hoe graag je misschien ook zou willen. Het is de weerbarstige realiteit van ons leven en van de wereld waarin wij leven. Het is vooral zaak om te leren omgaan met littekens uit het verleden, die nog steeds schrijnen.
Ik ben er ook niet voor, zoals ook wel eens wordt voorgesteld, om bepaalde passages uit de Bijbel te schrappen, bijvoorbeeld omdat zij vrouw- of homo-onvriendelijk zouden zijn. Die teksten lezen wij tegen de achtergrond van de tijd waarin zij zijn ontstaan. Wij kijken nu anders tegen deze teksten aan dan toen, gedrenkt als wij zijn in de Verlichting, in nieuwe inzichten van wetenschap, emancipatie en gelijkberechtiging. Maar daarom hoeven deze teksten nog niet omver worden gehaald. Het gaat om de manier waarop wij met deze teksten omgaan.
Ook geschiedenis kun je niet wegstrepen of omverhalen. We kunnen wel leren van wat is gebeurd in de geschiedenis, om het anders te doen in de omgang en het respect voor een ander, om in verzet te komen tegen racisme en discriminatie. Al doende in de geschiedenis hopen wij te leren en te groeien in geloof, hoop en liefde.
En mensen maar niet te groot maken, en van mensen maar geen gesneden beelden maken. Later in de tijd zijn ze niet meer in het nieuws, zijn zij vergeten of worden zij verguisd. Alleen de Eeuwige is de dragende kracht van de geschiedenis.
